W sejmie właśnie dobiegają końca prace nad kompleksową nowelizacją obecnie obowiązującej ustawy o spółdzielczych kasach oszczędnościowo – kredytowej. Warto przy tej okazji przypomnieć jak sejm pochylał się nad problematyką dotyczącą funkcjonowania tych kas.
Ustawa z 14 grudnia 1995 r. o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych, obowiązująca do 26 października 2012 r. była przez cały okres swojego obowiązywania nowelizowana 12 razy (raz w 1999 r., po 2 razy w 2001 r. ,2002 r. i 2004 r. raz w 2006 r. i w 2009 r. i trzy razy w 2011 r.).
W kwietniu 2008 r. zgłoszono poselski projekt ustawy o zmianie ustawy o spółdzielczych kasach-oszczędnościowo-kredytowych oraz o zmianie niektórych innych ustawy (druk sejmowy nr 650 VI kadencji) przygotowany przez grupę posłów PO, I czytanie miało miejsce w lipcu 2008 r. na posiedzeniu Komisji Finansów Publicznych i projekt trafił do podkomisji stałej do spraw instytucji finansowych, która zajmowała się nim do stycznia 2009 r., nie kończąc swoich prac. W efekcie projekt nie został uchwalony do końca kadencji i zgodnie z zasadą dyskontynuacji prac parlamentarnych , nie podjęto nad nim dalszych prac w kolejnej VII kadencji.
W marcu 2009 r. zgłoszono, dotyczący tej samej materii, co zawarta w druku 650 VI kadencji, poselski projekt ustawy o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych (druk sejmowy nr 1876 VI kadencji), również przygotowany przez grupę posłów PO. Jego pierwsze czytanie miało miejsce w kwietniu 2009 r. na posiedzeniu Komisji Finansów Publicznych, która skorzystała z możliwości przeprowadzenia go przed upływem 7 dniowego terminu od dnia doręczenia posłom druku projektu, a także odrzuciła wniosek o skierowanie projektu do Komisji Ustawodawczej oraz skierowała projekt do podkomisji stałej ds. instytucji finansowych, która tego samego dnia – na jednym posiedzeniu przyjęła sprawozdanie ze swoich prac – bez opinii rządu, EBC i innych podmiotów. Jednocześnie, mimo, że oczekiwanie na opinię EBC trwało od 4 maja 2009 r. do sierpnia 2009 r. , w dniu 5 maja 2009 r. Przewodniczący Komisji Finansów Publicznych wyznaczył trzydniowy termin na zgłoszenie przez posłów poprawek do sprawozdania podkomisji. Po otrzymaniu opinii EBC w sierpniu 2009 r. przyjęto sprawozdanie Komisji Finansów Publicznych i we wrześniu odbyło się drugie czytanie projektu. Dopiero po drugim czytaniu rząd przyjął swoje stanowisko do projektu, co uniemożliwiło jego uwzględnienie w toku prac sejmowych nad projektem. Po drugim czytaniu UKIE wskazał na konieczność uzyskania ponownej opinii EBC w związku z zakresem zmian wynikających z poprawek zgłoszonych w drugim czytaniu i pozytywnie zaopiniowanych przez Komisję, które w istotny sposób zmieniały projekt opiniowany poprzednio przez EBC. Mimo to nie przerwano prac nad projektem i w dniu 24 września 2009 r. odbyło się trzecie czytanie projektu. Senat wprowadził do projektu 28 poprawek w październiku 2009 r. Zostały one przyjęte przez sejm w listopadzie 2009 r.
Ustawa z dnia 5 listopada 2009 r. o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych została skierowana przez ś.p. Prezydenta Lecha Kaczyńskiego do Trybunału Konstytucyjnego w dniu 30 listopada 2009 r. w trybie kontroli prewencyjnej, który zgłosił do niej 72 zarzuty. Po katastrofie smoleńskiej, nowy Prezydent Bronisław Komorowski ograniczył w marcu 2011 r. wniosek jedynie do 2 zarzutów, w związku z czym Trybunał Konstytucyjny umorzył w maju 2011 r. postępowanie w odniesieniu do wycofanych przez nowego Prezydenta RP pozostałych 70 zarzutów. Trybunał potwierdził swoje wcześniejsze stanowisko, że możliwość wycofania wniosku przez Prezydenta RP dotyczy także postępowania prewencyjnego przed Trybunałem Konstytucyjnym, co w praktyce znacząco rozszerza wpływ Prezydenta RP na tryb postępowania z uchwaloną ustawą w stosunku do regulacji konstytucyjnej i w praktyce pozwala mu opóźniać podpisanie uchwalonych ustaw poza terminy konstytucyjne. W zakresie pozostawionym przez Prezydenta Komorowskiego kognicji Trybunału Konstytucyjnego orzekł on o niezgodności ustawy z Konstytucją RP, ale nie stwierdził on, że niekonstytucyjne przepisy są nierozerwalnie związane z ustawą.
Po dostosowaniu ustawy przez Sejm do orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego, ustawa z 2009 r. została podpisana przez Prezydenta RP i ogłoszona w Dzienniku Ustaw 26 lipca 2012 r., jednak jeszcze przed wejściem w życie ustawa ta została znowelizowana ustawą z dnia 10 października 2012 r. o zmianie ustawy o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych, która wprowadziła 10 zmian do ustawy z 2009 r. (tzw. techniczna nowelizacja ustawy o skok).
Ustawa z 5 listopada 2009 r. po jej opublikowaniu w Dzienniku Ustaw została zaskarżona przez grupę posłów do Trybunału Konstytucyjnego, tym razem w trybie kontroli następczej w lipcu 2012 r. Wniosek obejmuje ponownie około 70 zarzutów. Do chwili obecnej Trybunał Konstytucyjny nie orzekł w sprawie tego wniosku.
Jeszcze przed opublikowaniem ustawy z dnia 5 listopada 2009 r. o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych, grupa posłów PO zgłosiła 19 lipca 2012 r. poselski projekt ustawy o zmianie ustawy o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych oraz o zmianie niektórych ustaw (druk sejmowy nr 695, VII kadencja). Pierwsze czytanie miało miejsce na forum Komisji Finansów Publicznych we wrześniu 2012 r., która powołała podkomisję nadzwyczajną do rozpatrzenia tego projektu, która w październiku i listopadzie odbyła 6 posiedzeń, w trakcie których wnioskodawcy zgłosili kilkadziesiąt autopoprawek całkowicie zmieniających kształt pierwotnego przedłożenia poselskiego (zarówno pod względem merytorycznym, jak i legislacyjnym – przenosząc regulację dotyczącą ochrony depozytów członków kas z ustawy o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych o ustawy o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym). W listopadzie 2013 r. na dwu posiedzeniach Komisja Finansów Publicznych przyjęła sprawozdanie (druk nr 911), drugie czytanie miało miejsce w lutym 2013 r., przy czym klub PO, którego posłowie byli wnioskodawcami, zgłosił do sprawozdania Komisji ponad 50 poprawek dotyczących często fundamentalnych kwestii (na posiedzeniu Komisji po II czytaniu kilka z nich zostało następnie wycofane).
Projekt oraz zgłoszone do niego w II czytaniu poprawki (pozytywnie zaopiniowane przez Komisję Finansów Publicznych) znacząco ograniczają autonomię kas i Kasy Krajowej jako spółdzielni oraz umożliwiając przejmowanie kas lub ich części przez banki komercyjne, w tym działające w formie spółek akcyjnych. Rozwiązania te mają zachęcać banki do przejmowania kas lub ich części, m.in. poprzez możliwość pozyskania przez banki przejmujące wsparcia BFG (finansowanego przez kasy) oraz zniesienia ograniczenia zakresu terytorialnego działania banku spółdzielczego, jeżeli przejmie on kasę. Znacząco zwiększono ingerencję administracyjną i nadzorczą Komisji Nadzoru Finansowego w działalność kas i Kasy Krajowej oraz podjęto próbę zastosowania rozwiązań stosowanych dla banków także do kas, mimo odmiennego charakteru ich działalności. Rozwiązania te zdają się wpisywać w szerszą tendencję ograniczania działalności spółdzielczych instytucji finansowych i stopniowego upodabniania ich do banków komercyjnych. W toku prac przyjęto także szereg rozwiązań ewidentnie wadliwych od strony legislacyjnej i prawnej, w tym na przykład wprowadzono obowiązek nadawania rygoru natychmiastowej wymagalności przez KNF decyzjom, od których nie przysługuje środek odwoławczy, a jedynie skarga do sądu administracyjnego. W toku prac eksperci zwracali uwagę na niekonstytucyjność szeregu uchwalanych rozwiązań, jednak opinie te nie zostały wzięte pod uwagę przez większość sejmową. W efekcie oprócz rozwiązań zasługujących na pozytywną ocenę, jak choćby objęcie depozytów gromadzonych w kasach gwarancjami Bankowego Funduszu Gwarancyjnego, przyjęto szereg rozwiązań w istotny sposób wadliwych, które sprawiają, że końcowy efekt prac posłów trudno ocenić w całości pozytywnie, zwłaszcza, że szereg szczegółowych rozwiązań przyjętych w ustawie może być wykorzystane do przymusowego „wyprowadzenia” środków kas poza ten system w sposób uniemożliwiający Kasie Krajowej jego efektywne stabilizowanie.
Paweł Pelc
Radca prawny, Kancelaria Radcy Prawnego Pawła Pelca
5 marca 2012 r.