Jednym ze szczególnie istotnych problemów gospodarki polskiej jest niedobór mieszkań. Ich przyrost na warunkach rynkowych jest ograniczony, w wyniku zmian w systemie podatkowym jeden z istotnych mechanizmów wspierających to budownictwo – tzw. duża ulga budowlana został definitywnie wyeliminowany, nie zastąpiono go jednak mechanizmami adresowanymi do tych, którzy nie mogli z niej skorzystać np. ze względu na dochody nie wystarczające do nabycia mieszkania lub obsługi zadłużenia z tym związanego.
Problemem tym zajął się zespół w składzie: Andrzej Diakonow, Cezary Mech, Paweł Pelc, Mirosław Styczeń i Jerzy Zdrzałka, który zaproponował wprowadzenie nowych mechanizmów wspierających budownictwo mieszkaniowe w Polsce. W propozycji tej wskazuje się na konieczność zarówno ułatwień w zakresie planowania przestrzennego budownictwa mieszkaniowego (np. utrudnień składania protestów), aktywnego włączenia jednostek samorządu terytorialnego w oferowanie mieszkańcom projektów domów, jak i istotnych zmian w mechanizmach finansowania budownictwa mieszkaniowego.
Budownictwo mieszkaniowe powinno być oparte na trzech podstawowych filarach – budownictwo rynkowe, budownictwo społeczne i budownictwo socjalne. Budownictwo rynkowe powinno być finansowane na dotychczasowych zasadach i umożliwiać powstawanie mieszkań o najwyższym standardzie. Budownictwo społeczne powinno być adresowane dla rodzin o średnich i niskich dochodach i umożliwiać tym rodzinom zdobycie mieszkania przy wsparciu państwa. Budownictwo socjalne powinno być adresowane do osób w szczególnie trudnym położeniu, finansowane przez gminy, przy dopłatach z budżetu centralnego do oprocentowania kredytów zaciąganych przez nie na jego finansowanie.
Nowym elementem w systemie budownictwa mieszkaniowego w Polsce miałoby być budownictwo społeczne. Jego finansowanie oparte powinno być na kredytach udzielanych przez banki z wykorzystaniem poręczeń udzielanych z Funduszu Poręczeń administrowanego przez BGK oraz dopłatami państwa do obsługi tych kredytów. Koszt obsługi kredytu nie powinien przekroczyć 6% jego wartości rocznie w tym odsetki nie powinny przekroczyć 3% wartości kredytu. Przy równoczesnych ograniczeniach wielkości mieszkania do 50m2, kosztu 1m2 do 2500 PLN i maksymalnej kwoty kredytu do 100000 PLN oznacza to, że koszt obsługi takiego kredytu nie przekroczyłby 500 PLN miesięcznie na rodzinę. (Jedynie w przypadku rodzin mających więcej niż 3 dzieci powyższe wskaźniki mogłyby ulec podwyższeniu).
Realizacja propozycji wymaga także szeregu zmian w dotychczasowych uregulowaniach prawnych, zarówno w zakresie zagospodarowania przestrzennego, by przyspieszyć i ułatwić planowanie i proces inwestycyjny w zakresie budownictwa mieszkaniowego, jak i ksiąg wieczystych i hipoteki by usprawnić ustanawianie hipotek na zabezpieczenie poręczeń z Funduszu Poręczeń i ochronę praw nabywców mieszkań finansowanych w trakcie budowy z kredytu hipotecznego.
Powyższe propozycje pozwoliłyby na zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych przez osoby, których dotychczas nie było stać na zakup własnego mieszkania. Upowszechnienie własności mieszkań ma także istotne znaczenie dla kierunku przemian społecznych w Polsce, a zwiększenie dostępności mieszkań dla rodzin byłoby jednym z elementów walki z zapaścią demograficzną w Polsce. Zarazem wykreowanie popytu na materiały i roboty budowlane, a także elementy wyposażenia wnętrz wykraczającego poza dotychczasową skalę tego popytu kształtowanego przez budownictwo rynkowe sprzyjałoby zarówno wzrostowi tempa wzrostu gospodarczego, jak i przyspieszeniu spadku bezrobocia. Wydatki poniesione przez Państwo na realizację programu (poręczenia i dopłaty do oprocentowania kredytów) częściowo zostałyby zrekompensowane przez wzrost wpływów podatkowych, a także spadek wydatków na wypłaty zasiłków dla bezrobotnych.
Kompleksowe rozwiązanie problemu budownictwa mieszkaniowego w Polsce, podobnie jak kwestie bezrobocia, wzrostu gospodarczego i stanu finansów publicznych musi być elementem każdej poważnej dyskusji gospodarczej.
Paweł Pelc
Wiceprezes Stowarzyszenia Rynku Kapitałowego UNFE
26 listopada 2004 r.