Przed Komisją Nadzoru Ubezpieczeń i Funduszy Emerytalnych toczą się cztery postępowania dotyczące zgody KNUiFE na podwyższenie opłaty za zarządzanie. Dotyczą one OFE ING Nationale Nederlanden Polska, AIG OFE, OFE Sampo i OFE Generali. Wszystkie te fundusze zawarły w swoich statutach kwotowe ograniczenie wysokości opłaty za zarządzanie w wysokości, która sprawia, że część z nich już obecnie osiągnęła ten pułap. Najniższa kwota zawarta jest w statucie AIG OFE – 2,5 mln PLN miesięcznie. Kwoty te zostały wpisane w statutach OFE jeszcze w 1999 r., ale dopiero teraz aktywa funduszy zaczęły się zbliżać do poziomu uprawniającego zarządzające nimi towarzystwa do maksymalnej opłaty za zarządzanie według ich statutów. Mimo to już wcześniej w swojej działalności marketingowej wykorzystywały fakt ograniczenia poziomu opłat w ich statutach – w szczególności dotyczy to AIG PTE, które posługiwało się m.in. fragmentami rankingu Rzeczpospolitej, wg którego AIG OFE było, dzięki ograniczeniu opłaty za zarządzanie do 2,5 mln PLN miesięcznie, mimo wysokich opłat od składki najtańszym funduszem emerytalnym.
Opłaty za zarządzanie zostały ustalone w statutach OFE samodzielnie przez poszczególne towarzystwa jako organy OFE. Jedyny wymóg ustawowy dotyczył zawarcia w statucie kwoty tej opłaty oraz ograniczenia do 0,05% aktywów netto miesięcznie. Wysokość tej kwoty i sposób jej zapisania w statucie ustawodawca pozostawił swobodzie wnioskodawców, wymagając jedynie zgodności między statutem OFE i biznes planem zarządzającego nim towarzystwa. Był to jeden z elementów konkurencji między OFE wprowadzony ustawą o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych uchwalonej jeszcze przed wyborami 1997 r.
W 2003 r. lewicowy rząd doprowadził do głębokiej nowelizacji ustawy o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych. Ustawa nowelizująca wprowadziła m.in. administracyjne limity poziomu opłaty od składki, wyjęła spod jakichkolwiek ograniczeń kwotowych 1/10 dotychczasowej opłaty za zarządzanie tworząc tzw. rachunek premiowy, na który trafia 0,005% aktywów netto miesięcznie, a także zlikwidowała dotychczasowy rachunek rezerwowy i utworzyła nową konstrukcję części Funduszu Gwarancyjnego zarządzanej przez PTE, co doprowadziło do obniżki kosztów PTE z 1,5% aktywów netto OFE do 0,4% aktywów netto OFE. Ponadto wprowadzono degresywną tabelę naliczania opłaty za zarządzanie w pozostałej części. Do końca 2010 zachowano jedynie maksymalny poziom opłaty za zarządzanie kwotowo zapisany dotychczas w statutach OFE. Ochrona praw nabytych przez członków OFE nie jest jednak bezwzględna – ustawodawca pozwolił na wcześniejsze podniesienie poziomu opłaty za zarządzanie, jeżeli jest to uzasadnione koniecznością zachowania konkurencji między funduszami emerytalnymi lub interesem członków OFE. Wskazane wyżej 4 podmioty skwapliwie skorzystały z tej furtki i postanowiły podnieść poziom opłaty za zarządzanie. Już wcześniej wszystkie fundusze (poza OFE Allianz Polska) wykorzystały nowelizację z 2003 do zaprzestania konkurowania opłatami od składki i ustaleniu ich na maksymalnym dopuszczalnym przez ustawodawcę poziomie. OFE ING Nationale Nederlanden Polska, mimo że zarządzające nim PTE generuje najwyższy zysk dla jego akcjonariuszy ze wszystkich PTE, zdecydowało się nawet na podniesienie od 1 kwietnia 2004 r. poziomu opłat w stosunku do tych członków, którzy nabyli prawo do obniżki już po ogłoszeniu zmian do ustawy w październiku 2003 r.
W postępowaniach tych towarzystwa emerytalne wspierane są przez Izbę Gospodarczą Towarzystw Emerytalnych. Podkreślić należy, że wnioski te są skrajnie niekorzystne zarówno dla członków OFE, jak i dla konkurencji między otwartymi funduszami. Ich uwzględnienie przez KNUiFE doprowadziłoby do zwiększenia obciążeń aktywów OFE, a więc do obniżenia stóp zwrotu osiąganych przez OFE (są one wyliczane po obciążeniu aktywów OFE opłatą za zarządzanie) i obniżenia poziomu oszczędności emerytalnych członków OFE, a więc i poziomu przyszłych emerytur nabytych za te oszczędności. Niższa stopa zwrotu netto oznacza też ograniczenie konkurencji wynikami inwestycyjnymi przez OFE. W chwili obecnej fundusze osiągające maksymalny pułap opłaty za zarządzanie mogą osiągnąć wyższą stopę zwrotu netto, niż ich konkurenci osiągający tę samą stopę zwrotu brutto (przed obciążeniem aktywów opłatą za zarządzanie), ale pobierający wyższe opłaty za zarządzanie, wykażą niższą stopę zwrotu netto. A to wymusza osiąganie lepszych wyników inwestycyjnych. Zrównanie poziomu opłaty za zarządzanie ten mechanizm eliminuje. Stąd nie dziwi poparcie dla wniosku ze strony Izby Gospodarczej Towarzystw Emerytalnych, której członkowie nie są zainteresowani konkurowaniem między sobą, a Izba przypomina raczej organ tworzącego się oligopolu pozwalający na osiąganie porozumienia, jak uniknąć konkurencji.
Podniesienie opłaty za zarządzanie przez OFE Generali, AIG OFE, OFE ING Nationale Nederlanden Polska i OFE Sampo, nie tylko wyeliminuje konkurencję wynikami inwestycyjnymi, ale także konkurencję cenową, której ostatnim i jedynym przejawem jest zróżnicowanie opłat za zarządzanie (i nic tu nie zmieni symboliczne obniżenie opłaty od składki proponowane przez 2 fundusze, pod warunkiem akceptacji podwyższenia opłaty za zarządzanie, w sytuacji, gdy podwyżka przyniesie PTE, wg szacunków KNUiFE, dochody o rząd wielkości większe niż ewentualne straty związane z symboliczną obniżką opłaty od składki).
Podniesienie opłaty od składki będzie miało także dodatkowy niekorzystny wpływ na kształt rynku funduszy emerytalnych – umożliwi udział w tzw. procesie konsolidacji tych funduszy, które chcą podniesienia poziomu opłaty za zarządzanie – a więc może doprowadzić do dalszego ograniczenia liczby podmiotów obecnych na rynku i wyeliminowanie samodzielności nawet podmiotów średnich lub dużych.
Uwzględnienie wniosków nie przyniesie żadnych korzyści dla członków OFE, wnioski dotyczą towarzystw emerytalnych, które generują zyski, zatem nie mają problemu braku środków na zarządzanie OFE i reprezentowanie go, co jest ustawowym celem PTE. Przyrost aktywów nie powoduje też automatycznego przyrostu kosztów zarządzania OFE. Już teraz PTE stać na zatrudnianie najlepszych zarządzających aktywami, a nawet, jak AIG PTE, na szeroko zakrojoną działalność wykraczającą poza ten przedmiot działania (Rady Konsultacyjne, różnego rodzaju sponsoring itp.) i generowanie zysków dla akcjonariuszy (PTE ING Nationale Nederlanden Polska generuje najwyższy zysk na rynku przekraczający wg aktualnych danych KNUiFE 12,5 mln PLN miesięcznie!).
W sytuacji, gdy podwyżki nie są uzasadnione koniecznością zachowania konkurencji między funduszami (a w tym przypadku pogarszają one pozycję konkurencyjną funduszy, których dotyczą wnioski i ograniczają konkurencję jako taką) ani interesem członków OFE (a w tym przypadku prowadzą one do obniżenia poziomu oszczędności emerytalnych i zwiększenia zysków akcjonariuszy PTE), nie zachodzą żadne z przesłanek określonych w art. 7 pkt 2 ustawy nowelizującej z 2003 r. i zgodnie z art. 20 ust. 2 ustawy o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych w związku z art. 7 pkt 1 ustawy nowelizującej z 2003 r. KNUiFE powinno odmówić zgody, jako sprzecznej z przepisami prawa (art. 7 pkt 1 ustawy nowelizującej) oraz interesem członków OFE. Część wniosków budzi dodatkowe wątpliwości formalne jako złożone przez PTE bez wskazania, że działają one jako organy OFE, zatem w tych przypadkach postępowanie toczy się bez wniosku uprawnionej strony i z tej przyczyny powinno być umorzone.
Do postępowań, w celu ochrony interesów członków OFE przystąpiła także organizacja społeczna – Stowarzyszenie Rynku Kapitałowego UNFE. Na posiedzeniu KNUiFE w dniu 29 czerwca 2005 r. wniosło ono o wydanie decyzji odmownych we wszystkich przypadkach. KNUiFE odroczyło podjęcie decyzji przynajmniej o 2 tygodnie.
Również Prezydium Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność” w swoim stanowisku z 5 lipca 2005 r. „stanowczo protestuje przeciw próbom podwyższania opłat dla uczestników Otwartych Funduszy Emerytalnych”. W stanowisku tym NSZZ „Solidarność” wskazuje także, że „dodatkowym źródłem naszego zaniepokojenia są jednobrzmiące pisma placówek dyplomatycznych zagranicznych akcjonariuszy OFE skierowane w tej sprawie do premiera polskiego rządu (…)”.
W rękach członków Komisji Nadzoru nad Funduszami Emerytalnymi są zatem fundamentalne decyzje dotyczące kluczowych interesów członków otwartych funduszy emerytalnych, konkurencji na rynku funduszy emerytalnych oraz podstawowych standardów obowiązujących na tym rynku. Członkowie Komisji muszą odpowiedzieć na zasadnicze pytanie, czy na tym rynku trzeba dotrzymywać zobowiązań, czy też obowiązkowa przynależność członków OFE do II filara, zwalnia profesjonalistów zarządzających ich oszczędnościami z konieczności zachowania tego typu standardów. Wnioski zostały złożone w sytuacji, gdy przyszła pora na wywiązanie się przez PTE z wcześniej zawartych w statutach OFE zobowiązań i obietnic, zatem nie bez znaczenia dla poziomu zaufania konsumentów do tego rynku, a szerzej zaufania obywateli do reformy emerytalnej i państwa jako całości jest oczekiwana decyzja KNUiFE. Co wygra – lobbing i partykularny interes grup finansowych stojących za poszczególnymi towarzystwami emerytalnymi, czy interes członków OFE i konkurencji, na straży których powinien stać KNUiFE?
Paweł Pelc
radca prawny
Wiceprezes Stowarzyszenia Rynku Kapitałowego UNFE
Członek Panelu Konsultacyjnego CEIOPS
Członek Rady Ekspertów Certyfikatu „Dobra Polisa”
20 października 2005 r.