Jedną z istotnych barier naprawy finansów publicznych w Polsce jest biurokracja. Niestabilne przepisy, nieczytelne i podlegające zmiennym interpretacją, nie zawsze zgodne z Konstytucją nakładają na obywateli i przedsiębiorców różnorodne obowiązki o charakterze biurokratycznym. Wiążą się one z istotnymi nakładami pracy i czasu oraz kosztami. Bardzo często różne organy żądają tych samych informacji na różnych formularzach. W efekcie, poza obciążeniami fiskalnymi, bariera biurokratyczna sprzyja powstawaniu szarej strefy, zmniejsza zatem podatkowe przychody Skarbu Państwa i zwiększa koszty oraz poziom rejestrowanego bezrobocia. Jednym z elementów działań mających na celu obniżenie poziomu bezrobocia musza być ułatwienia w podejmowaniu działalności gospodarczej – co powinno sprzyjać zarówno samozatrudnieniu, jak i tworzeniu nowych legalnych miejsc pracy. Ograniczenie barier biurokratycznych i uproszenie oraz ułatwienie kontaktu przedsiębiorcy z administracją państwową są niezbędnym elementem naprawy finansów publicznych i ograniczenia nadmiernej etatyzacji państwa, skrywanej za zasłoną pseudoliberalnych deklaracji. Przedsiębiorca musi być w stanie zrozumieć ciążące na nim obowiązki w sposób jednoznaczny i mieć pewność zarówno stabilności jak i przewidywalności zmian regulacji, które go dotyczą. Ustawodawstwo nie może być postrzegane przez przedsiębiorców czy potencjalnych przedsiębiorców jako pełne luk, łatanych na chybcika i w taki sposób, by jedne luki zastąpić innymi, w sposób często zaskakujący przedsiębiorców i uniemożliwiający jakiekolwiek racjonalne planowanie. W szczególności zmiany w systemie podatkowym powinny być wprowadzane w sposób przewidywalny i klarowny.
Niezależnie od jakości stanowienia prawa niezbędna jest poprawa jego egzekucji. Przedsiębiorca musi wiedzieć, czego oczekiwać od administracji, a jego obowiązki administracyjne powinny być ograniczone do niezbędnego minimum. W tym celu w systemie prawnym należy wprowadzić następujące zmiany:
1. Umożliwienie dokonania rozpoczęcia działalności, zmiany danych lub zakończenia działalności przez złożenie danych w jednym organie lub za pomocą jednego formularza on-line (wpis do ewidencji działalności gospodarczej, zgłoszenie do GUS – REGON, aktualizacja NIP i zgłoszenie do PIT i VAT, zgłoszenie do ZUS, aktualizacja danych w rejestrze nieruchomości).
2. Umożliwienie załatwienia wszystkich czynności urzędowych drogą on-line ( w tym z wykorzystaniem podpisu elektronicznego i podjęcie działań w celu upowszechnienia podpisu elektronicznego i załatwiania czynności urzędowych drogę elektroniczną – np. poprzez obniżenie opłat skarbowych lub wyposażenie dowodów osobistych w mikroprocesor i funkcje klucza do podpisu elektronicznego).
3. Wprowadzenie obowiązku dokonywa wykładni wątpliwych przepisów przez wszystkie organy uprawnione do wydawania decyzji administracyjnych.
4. Likwidacja ograniczeń w wyborze opodatkowania wg stawki 19% przez przedsiębiorców uprzednio zatrudnionych na podstawie umowy o pracę, w przypadku otrzymywania przez nich przychodów od byłych pracodawców.
5. Ograniczenie restrykcyjności przepisów dotyczących terminów zapłaty.
6. Zakaz korzystniejszego traktowania inwestorów zagranicznych od podmiotów krajowych (najlepiej konstytucyjny).
7. Udostępnienie on-line interpretacji dokonywanych przez organy uprawnione do wydawania decyzji administracyjnych.
8. Wprowadzenie zasady, że zaskarżone decyzje w sprawach podatkowych nie podlegają wykonaniu, o ile nie są zaopatrzone w klauzulę natychmiastowej wykonalności.
9. Umożliwienie dokonywania zapłaty opłaty skarbowej on-line (z wykorzystaniem bankowości internetowej lub kart płatniczych) i załączania elektronicznych dowodów jej zapłaty do elektronicznie składanych wniosków.
W przypadku wprowadzania zmian w systemie podatkowym rozważyć należy także umożliwienie przeznaczenia części podatku na lokalne inwestycje infrastrukturalne pożytku publicznego współfinansowane przez podatnika (drogi i mosty, wodno-kanalizacyjne, sieci telekomunikacyjne), w przypadku ich zaakceptowania przez właściwe jednostki samorządu terytorialnego i uwzględnienia w obowiązujących planach zagospodarowania przestrzennego. Powiązane to powinno zostać z reformą systemu planowania przestrzennego na szczeblu gminnym w sposób równoważący interesy gmin i inwestorów oraz właścicieli nieruchomości oraz umożliwiający w maksymalnym stopniu wykorzystanie dotychczasowego dorobku planistycznego, w tym także planów, które utraciły ważność po 31 grudnia 2003 r.
Istotnym działaniem infrastrukturalnym powinno być wspieranie zwiększania dostępność szerokopasmowego Internetu (umożliwienie zaliczenia wydatków na budowę sieci w koszty lub skrócenia okresów amortyzacji), ułatwienia w realizacji inwestycji infrastrukturalnych niezbędnych do budowy sieci – uproszczenie procedury administracyjnej w procesie budowlanym, utrudnienie zaskarżania tego typu inwestycji, zasady korzystania z istniejącej infrastruktury, w której mogą być budowane sieci przez dostawców Internetu szerokopasmowego (sieci kanalizacyjne, telefoniczne, telewizji kablowych, energetyczne itp.). Działania te powinny być uwzględnione w NPR.
Zwiększeniu zaufania obywateli do państwa i ułatwieniu podejmowania działalności przez nowych przedsiębiorców powinna służyć także powszechna elektroniczna nieodpłatna dostępność wszystkich Dzienników Ustaw, Monitorów Polskich i dzienników urzędowych (od dnia ich publikacji) oraz europejskich dzienników urzędowych (od dnia ich publikacji w języku polskim), ujednolicone teksty wszystkich obowiązujących aktów prawnych dostępne on line.
Elementem tej strategii powinna być także elektroniczna dostępność wszystkich wniosków i formularzy niezbędnych do załatwiania spraw urzędowych wraz z objaśnieniami i możliwością zwracania się o poradę w zakresie wypełnienia w formie elektronicznej (e-mail, chat, darmowy telefon internetowy itp.).
Zniesienie barier biurokratycznych i uproszczenie procedur rejestracyjnych oraz zwiększenie stabilności prawa i przewidywalności jego zmian jest niezbędnym elementem naprawy finansów państwa i walki z bezrobociem i przerostem administracji. Ograniczenie obowiązków biurokratyczno-administracyjnych oraz kontaktu obywatela i przedsiębiorcy z administracją do niezbędnego minimum i umożliwienie załatwienia spraw administracyjnych przez Internet bez konieczności bezpośredniej wizyty w urzędzie, powinno służyć zerwaniu z tradycją traktowania państwa jako bytu obcego narzuconego jego mieszkańcom (zabory, okupacja niemiecka i sowiecka, PRL, etatystyczne rządy SLD i jego sojuszników).
System prawny musi prosty i przejrzysty oraz umożliwiający skuteczną egzekucję stanowionych norm. Zmiany te należy traktować jako jeden z kluczowych elementów reformy finansów publicznych. Działaniom tym sprzyjać będzie realizacja programu Taniego Państwa, ograniczającego struktury biurokratyczne w państwie i zbędne wydatki na administrację. Wymaga to zatem likwidacji dublujących się kompetencji i wielokrotnego pozyskiwania i przetwarzania przez różne instytucje tych samych danych. Uproszenia w zakresie planowania przestrzennego są także istotne dla realizacji programu istotnej dynamizacji budownictwa mieszkaniowego w Polsce poprzez uzupełnienie obecnego budownictwa rynkowego także budownictwem społecznym i wsparcie gmin w realizacji budownictwa socjalnego. Promocji przedsiębiorczości sprzyjać też będą ułatwienia związane z obciążeniami na ubezpieczenia społeczne dla przedsiębiorców tworzących nowe miejsca pracy dla bezrobotnych oraz bezrobotnych podejmujących działalność gospodarczą. Ograniczenie biurokracji powinno w istotny sposób wesprzeć działania, służące zmniejszeniu bezrobocia w Polsce.
Paweł Pelc
Radca prawny
Wiceprezes Stowarzyszenia Rynku Kapitałowego UNFE
30 marca 2005 r.