Powszechne towarzystwa emerytalne muszą utrzymywać swoje kapitały własne na poziomie nie niższym niż określony w ustawie o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych, który jest taki sam dla wszystkich PTE, bez względu na poziom aktywów zarządzanego przez nie OFE i wynosi (zgodnie z jej art. 33 ust. 1) połowę minimalnego kapitału własnego (uregulowanego w art. 31 tej ustawy), czyli stanowi równowartość 2.5000.000 EUR wyliczana według średniego kursu walut obcych Narodowego Banku Polskiego, obowiązującego w dniu sporządzenia statutu PTE. Generuje to istotne ryzyko systemowe w związku ze stałym wzrostem poziomu aktywów OFE i potencjalną koniecznością pokrywania niedoboru w OFE ze środków własnych PTE. Na problem ten zwracał uwagę jeszcze w 2000 r. Urząd Nadzoru nad Funduszami Emerytalnymi, który w raporcie dotyczącym funkcjonowania rynku OFE – „Bezpieczeństwo dzięki konkurencji” postulował powiązanie poziomu kapitałów własnych PTE z aktywami zarządzanych przez nie OFE. Mimo wielokrotnych zmian w ustawie o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych nie doszło do realizacji tego postulatu nadzorczego. W 2002 r. UNFE zostało zastąpione przez Komisję Nadzoru Ubezpieczeń i Funduszy Emerytalnych, której zadania przejęła w 2006 r. Komisja Nadzoru Finansowego.
Komisja Nadzoru Finansowego uznała, że problem braku adekwatności kapitałów PTE do aktywów zarządzanych przez nie OFE stanowi istotny problem dla bezpieczeństwa rynku emerytalnego. Zgodnie z art. 200 ust. 2 pkt 1a do zadań KNF należy m.in. analiza kształtu rynku emerytalnego w zakresie otwartych funduszy, dobrowolnych funduszy, pracowniczych programów emerytalnych, IKE oraz IKZE w Polsce, poziomu zabezpieczenia interesów członków funduszy emerytalnych i uczestników pracowniczych programów emerytalnych, zagrożeń dla konkurencji na rynku otwartych funduszy emerytalnych, rozwoju dobrowolnych i kapitałowych oszczędności emerytalnych, maksymalizacji poziomu oszczędności emerytalnych oraz przedkładanie propozycji stosownych zmian przepisów prawa w tym zakresie. KNF nie skorzystała jednak z tego uprawnienia i nie przedłożyła propozycji stosownych zmian przepisów prawa w zakresie adekwatności kapitałowej powszechnych towarzystw emerytalnych. Zamiast tego 16 stycznia 2012 r. wydała rekomendacje adresowane do powszechnych towarzystw emerytalnych dotyczące wypłaty dywidendy przez PTE.
Rekomendacje powstały w dość tajemniczy sposób, bo wg strony internetowej KNF w dniu tym nie odbyło się posiedzenie Komisji: 146 posiedzenie miało miejsce 10 stycznia 2012 r., kolejne – 147 odbyło się 24 stycznia 2012 r. Brak także informacji o podjęciu przez KNF uchwały w przedmiocie tych rekomendacji w trybie obiegowym, tymczasem zgodnie z art. 11 ust. 1 ustawy o nadzorze nad rynkiem finansowym Komisja w zakresie swojej właściwości podejmuje uchwały i ustawa ta nie zna innej formy dokonywania rozstrzygnięć przez KNF. Zgodnie z art. 12 ust. 1 tej ustawy Komisja może upoważnić Przewodniczącego Komisji, Zastępców Przewodniczącego oraz pracowników Urzędu Komisji do podejmowania działań w zakresie właściwości Komisji, w tym do wydawania postanowień i decyzji administracyjnych. W przypadku rekomendacji z 16 stycznia 2012 r. brak jest wskazania, by doszło do udzielenia przez Komisję takiego upoważnienia. KNF nie wskazała żadnej podstawy wydania rekomendacji, a wydała ją „mając na względzie ustawowe zadanie organu nadzoru określone w ustawie z dnia 21 lipca 2006 r. o nadzorze nad rynkiem finansowym (…) nakazujące działanie w celu zapewnienia prawidłowego funkcjonowania rynku emerytalnego, w tym jego stabilności i bezpieczeństwa, a także zaufania do rynku finansowego”.
Rekomendacja ta została wydana bez podstawy prawnej. O ile bowiem Prawo bankowe zawiera upoważnienie dla KNF do wydawania dla banków rekomendacji dotyczących dobrych praktyk ostrożnego i stabilnego zarządzania bankami, to brak jest analogicznego uprawnienia w odniesieniu do innych nadzorowanych podmiotów, w tym do powszechnych towarzystw emerytalnych. W szczególności upoważnienia takiego nie zawiera ani ustawa o nadzorze nad rynkiem finansowym, ani ustawa o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych. W rekomendacji z 16 stycznia 2012 r. Komisja Nadzoru Finansowego określiła cztery szczegółowe kryteria, po spełnieniu których PTE powinno przeznaczyć wypracowany zysk na wzmocnienie swojej bazy kapitałowej (dotyczące wartości kapitałów własnych PTE w odniesieniu do wartości aktywów netto OFE, wartości płynnych aktywów PTE w odniesieniu do wartości aktywów netto OFE, a także dwa kryteria dotyczące oceny BION (Badanie i Ocena Nadzorcza): całościowej i w obszarze „adekwatność kapitałowa”). Oznacza, to że KNF podjęła nie działania nadzorcze, lecz regulacyjne i wyręczyła Sejm w tworzeniu norm dotyczących funkcjonowania rynku emerytalnego i powszechnych towarzystw emerytalnych. Nie do końca jasne jest, jakie byłyby konsekwencje nie przestrzegania tych zaleceń Komisji przez PTE.
Zdecydowanie negatywnie należy zatem ocenić próby wkraczania KNF w rolę zastrzeżoną dla Sejmu RP, nawet dostrzegając istotny problem nadzorczy stojący za działaniami KNF. Jednak jedyne, co KNF w tym zakresie może zrobić zgodnie z prawem i swoimi kompetencjami to przedłożenie propozycji stosownych zmian przepisów prawa w tym zakresie uprawnionym organom. Droga na skróty zazwyczaj prowadzi bowiem na manowce.
Warto także zwiększyć przejrzystość działania Komisji i informować o trybie podejmowania przez nią jej rozstrzygnięć, czego w przypadku rekomendacji z 16 stycznia 2012 r. adresowanych do PTE także zabrakło. W efekcie opisanych wyżej działań, mamy do czynienia z aktem wydanym bez podstaw prawnych w trybie nie przewidzianym przez ustawę o nadzorze nad rynkiem finansowym.
Paweł Pelc
31 stycznia 2012 r.
http://www.stefczyk.info/blogi/okiem-prawnika/knf-zamiast-sejmu