Ustawa o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych przewiduje, że od 1 stycznia 2005 r. powszechne towarzystwo emerytalne może zarządzać nie jednym otwartym funduszem emerytalnym, jak do 31 grudnia 2004 r., lecz dwoma funduszami – typu A i B. Dotychczasowe otwarte fundusze emerytalne począwszy od 1 stycznia 2005 r. będą musiały obowiązkowo używać w swojej nazwie określenia „otwarty fundusz emerytalny typu A”.
Otwarte fundusze emerytalne typu B będą adresowane wyłącznie do osób zbliżających się do wieku emerytalnego – i uzyskanie członkostwa w tym funduszu będzie możliwe dopiero po ukończeniu przez członka OFE 50 lat. Otwarty fundusz emerytalny typu B może lokować swoje aktywa w bezpieczniejsze kategorie lokat – zdaniem ustawodawcy mniej narażone na ryzyko utraty wartości. Aktywa funduszu typu mogą być lokowane wyłącznie w następujących kategoriach lokat krajowych: obligacjach, bonach i innych papierach wartościowych emitowanych przez Skarb Państwa lub Narodowy Bank Polski, a także w pożyczkach i kredytach udzielanych tym podmiotom, obligacjach i innych dłużnych papierach wartościowych, opiewających na świadczenia pieniężne, gwarantowanych lub poręczanych przez Skarb Państwa albo Narodowy Bank Polski, a także depozytach, kredytach i pożyczkach gwarantowanych lub poręczanych przez te podmioty; obligacjach i innych dłużnych papierach wartościowych emitowanych przez jednostki samorządu terytorialnego, ich związki lub miasto stołeczne Warszawa, które zostały dopuszczone do publicznego obrotu, obligacjach przychodowych, o których mowa w ustawie z dnia 29 czerwca 1995 r. o obligacjach, obligacjach emitowanych przez inne podmioty niż jednostki samorządu terytorialnego, ich związki, miasto stołeczne Warszawa, które zostały zabezpieczone w wysokości odpowiadającej pełnej wartości nominalnej i ewentualnemu oprocentowaniu oraz które zostały dopuszczone do publicznego obrotu, obligacjach i innych dłużnych papierach wartościowych emitowanych przez spółki publiczne (innych niż papiery wartościowe, o których mowa w art. 141 ust. 1 pkt 11 i 12 ustawy), obligacjach i innych dłużnych papierach wartościowych dopuszczonych do publicznego obrotu (innych niż określone w art. 141 ust. 1 pkt 9 i 11 ustawy), listach zastawnych oraz kwitach depozytowych, w rozumieniu Prawa o publicznym obrocie papierami wartościowymi, dopuszczonych do publicznego obrotu na rynku regulowanym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
Z tych przyczyn także minimalna stopa zwrotu wyliczana będzie odrębnie dla funduszy typu A i funduszy typu B.
Uregulowania dotyczące otwartych funduszy emerytalnych typu B zawarte są w art. 229 ustawy o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych. W zakresie nie uregulowanym w art. 229 ustawy, stosuje się do nich wszystkie przepisy ustawy o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych dotyczące otwartych funduszy emerytalnych. Oznacza to, że specyfika tych funduszy dotyczy czterech elementów – nazwy („otwarty fundusz emerytalnych typu B”), ograniczenia katalogu dopuszczonych dla nich inwestycji (zakaz inwestycji zagranicznych, w instrumenty pochodne oraz w lokat w depozytach bankowych i bankowych papierach wartościowych, akcjach, prawach do akcji oraz obligacjach zamiennych na akcje spółek, certyfikatach inwestycyjnych emitowanych przez fundusze inwestycyjne zamknięte, jednostkach uczestnictwa zbywanych przez fundusze inwestycyjne otwarte lub specjalistyczne fundusze inwestycyjne otwarte; obligacjach i innych dłużnych papierach wartościowych emitowanych przez jednostki samorządu terytorialnego, ich związki lub miasto stołeczne Warszawa, które nie są dopuszczone do publicznego obrotu, o ile nie są to obligacje przychodowe, obligacjach i innych dłużnych papierach wartościowych emitowanych przez inne podmioty niż jednostki samorządu terytorialnego, ich związki, miasto stołeczne Warszawa, które zostały zabezpieczone w wysokości odpowiadającej wartości nominalnej wraz z ewentualnym oprocentowaniem i które nie zostały dopuszczone do publicznego obrotu), odrębnego ustalania stóp zwrotu i liczenia udziału w rynku, a także ograniczenia dostępności do nich wg wieku członków (ukończenie 50 lat).
Zmiana funduszu typu A na fundusz typu B jest dobrowolna i nikt nie może zmusić członka OFE do przejścia do tego funduszu. Zmiana odbywa się w trybie wypłaty transferowej, co oznacza, że może mieć miejsce 4 razy w roku. Członek funduszu typu A zarządzanego przez jedno PTE może wybrać fundusz typu B zarządzany przez inne PTE. Nie ma żadnych różnic w kosztach z tym związanych (opłata za zmianę OFE przed upływem 2 lat członkostwa pobierana w gotówce od członka OFE). Dla osób, które ukończyły 50 lat możliwe są zarówno transfery z funduszu typu A do funduszu typu B, między funduszami typu B, jak i z funduszu typu B do funduszu typu A.
Funduszem typu B może zarządzać powszechne towarzystwo emerytalne – zarówno zarządzające funduszem typu A, jak i powołane wyłącznie w celu zarządzania funduszem typu B. Ustawa nie nakłada obowiązku zarządzania więcej niż jednym typem funduszu, a jedynie daje takie uprawnienie. Utworzenie funduszu typu B wymaga zgody organu nadzoru na ogólnych zasadach. Przedmiotem szczególnej troski organu nadzoru w toku postępowania licencyjnego i akceptacji statutu OFE powinien być poziom opłat. Ustawodawca nie wprowadził w tym zakresie szczególnych uregulowań administracyjnych (np. innych limitów maksymalnych opłat), jednak badając zgodność statutu OFE typu B z interesem członków OFE, organ nadzoru obowiązany będzie ustalić, czy opłaty te są znacząco niższe od opłat pobieranych od członków funduszy typu A (co wiąże się z wyłączeniem możliwości lokowania w instrumenty ryzykowne generujące większe koszty zarządzania jak np. akcje, inwestycje zagraniczne czy ew. instrumenty pochodne).
Z przepisu art. 229 ustawy wynika, że zarządzanie funduszem typu B może rozpocząć się od dnia 1 stycznia 2005 r. Zgodnie z art. 15 ustawy organ nadzoru wydaje zezwolenie w terminie 3 miesięcy od dnia złożenia wniosku. Po uzyskaniu zezwolenia na utworzenie OFE, PTE składa wniosek o wpis do rejestru funduszy. Z chwilą wpisania do rejestru funduszy OFE nabywa osobowość prawną a PTE staje się organem funduszu. Ponieważ art. 29 ustawy, definiujący przedmiot działania PTE, posługuje się określeniem „tworzenie i zarządzanie funduszami oraz ich reprezentowanie wobec osób trzecich”, uprawniona wydaje się interpretacja, że utworzenie OFE nie jest jeszcze traktowane jako zarządzanie OFE i zarządzanie OFE rozpoczyna się dopiero z chwilą wpisu OFE do rejestru funduszy i nabycia przez OFE osobowości prawnej, a przez PTE statusu osoby prawnej. Oznacza to, że wpis nie może nastąpić przed 1 stycznia 2005 r.
Jak wynika z powyższej analizy regulacja dotycząca funduszy typu B zawarta w ustawie o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych (a w szczególności jej art. 229) jest kompletna i dla jej wdrożenia nie wymaga ona żadnych zmian.
Paweł Pelc
radca prawny
Wiceprezes Stowarzyszenia Rynku Kapitałowego UNFE
21 października 2004 r.